Ustawodawca w Ustawie z dnia 12 marca 2003 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Z 2015 poz. 163 ze zm.), dalej cyt jako u.p.s., wskazał przypadki, w jakich świadczenia z pomocy społecznej są nienależnie pobrane.
Nienależnie pobrane świadczenia z pomocy społecznej to świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych przez stronę nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania przez zasiłkobiorcę Ośrodka Pomocy Społecznej o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej (art. 6 pkt 16 u.p.s.). Aby Ośrodek Pomocy Społecznej uznał, że dane świadczenie jest nienależnie pobrane, wystarczy, że wystąpi jeden z powyższych warunków. Może on uznać za nienależnie pobrane tylko świadczenia pieniężne, tym samym przepis nie ma zastosowania do świadczeń niepieniężnych, jak posiłek, niezbędne ubranie czy usługi opiekuńcze. Świadczenie nienależnie pobrane jest podstawą zmiany lub uchylenia decyzji, która przyznaje to świadczenie (art. 106 ust. 5 u.p.s.). Przedmiotowe świadczenia podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny (art. 98 u.p.s). Niezwrócenie ich przez stronę wiąże się z podjęciem czynności w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 104 ust. 1 u.p.s.).
Zgodnie z treścią art. 104 ust. 4 u.p.s. w szczególnie uzasadnionych przypadkach, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, Ośrodek Pomocy Społecznej, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć ją na raty.
